Askeri ekonominin yani kan dökerek, can alarak büyümenin konu edildiği haber analizimizin bu ilk kısmında ABD, Rusya ve Avrupayı ele aldık. İkinci kısımda ise kanlı paranın Asya devi Çin ve Ortadoğu savaş kazanının ateşleyicilerinin harcamalarını haberleştireceğiz.
Yıllardır aklı başında ekononomistler tarafından gelişmenin ölçüsü olarak alınan gayrisafi milli hasıla ya da milli gelir ölçütleri ekonomik gelişmenin gizli maliyetini gözler önüne koymadı. Oysaki son araştırmalar ortaya koyuyor ki GSMH ölçütü silah satışları, para kaçakçılığı, kara para aklama, uyuşturucu satışı gibi ölçüleri ortaya koymuyor. Oysaki mesela küresel silah ticareti ülkelerin milli gelirini ciddi oranda etkliyor. Mesela silah satışları bu alanın liderlerinden ABD’nin gayri safi yurt içi hasılasına oranı %3.3 civarında. Dünya ticaretinin çeşitli etkenlerle düşmesi beklenirken silah sanayi ve silah ticareti giderek büyüyor. 2023’yılında toplam küresel askeri harcamalar 2022’de reel olarak yüzde 3,7 artarak 2240 milyar dolarlık yeni bir zirveye ulaştı. 2023 yılında da bu trend devam etti. 2023 yılında 2.443 milyar dolara ulaşarak 2022’ye göre reel olarak %6,8 arttı. Bu, 2009’dan bu yana en büyük yıllık artış oldu.
Bu meblağ silah harcamalarını arttıran ülkelerin GSYH (Gayri Safi Yurt İçi Hasıla) yani belirli bir zaman aralığında üretilen tüm nihai ürünlerin, piyasa değerindeki ekonomik ölçüsü ile elde edilen kazancının küresel ortalama ile belirtirsek %2.3’ünü silaha harcıyor. Yoksullukla silah ticareti, yoksullukla askeri harcamalar arasındaki ilişkiyi düşünürsek uluslararası silah tekelleri bu kanlı ticaretle yani insanların birbirlerini ve başka canlıları öldürmesinden dolayı zenginleşirken, ülkeler ise yoksullaşmış oldu ve sağlığa, eğitime, gelir adaletsizliğini gidermeye daha az para ayırdılar. Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI) tarafından bugün yayınlanan küresel askeri harcamalarla ilgili yeni verilere göre, 2023’teki en büyük harcama yapan 10 ülke (ABD, Çin ve Rusya’nın başı çektiği) askeri harcamalarını artırdı .
Dünya askeri harcamaları 2023 yılında üst üste dokuzuncu kez artarak toplam 243 milyar dolara ulaştı. 2023’teki yüzde 6,8’lik artış, 2009’dan bu yana bir önceki yıla göre en yüksek artış oldu ve küresel harcamaları SIPRI’nin şimdiye kadar kaydettiği en yüksek seviyeye çıkardı Askeri harcamaların küresel gayrisafi yurtiçi hasılaya (GSYH) oranı olarak tanımlanan dünya askeri yükü 2023 yılında yüzde 2,3’e yükselmiştir. (bir önceki yıl %2.2 idi) Ortalama askeri harcamaların hükümet harcamaları içindeki payı 2023 yılında 0,4 puan artarak yüzde 6,9’a yükseldi ve kişi başına düşen dünya askeri harcaması 306 dolarla 1990 yılından bu yana en yüksek seviyeye ulaşmış oldu. 2023’te küresel askeri harcamalardaki artış öncelikle Ukrayna’da devam eden savaşa ve Asya ve Okyanusya ile Orta Doğu’da tırmanan jeopolitik gerilimlere bağlanabilir. Askeri harcamalar beş coğrafi bölgenin tamamında artarken, en büyük harcama artışları Avrupa, Asya ve Okyanusya ile Orta Doğu’da kaydedildi.
Ukrayna’ya Askeri Yardım Rusya İle Harcama Farkını Daraltıyor
Geçen yıldan başlayan askeri çatışmanın bu yılda hiç bitmeden süren ülkesi Ukrayna ile onu ezmek için her tür çabayı gösteren Rusya en büyük askeri harcama gerçekleştiren ik ülke oldu.
Rusya‘nın askeri harcamaları 2023 yılında yüzde 24 artarak tahmini 109 milyar dolara ulaştı ve Rusya’nın Kırım’ı ilhak ettiği 2014 yılından bu yana yüzde 57 artış gösterdi. 2023 yılında Rusya’nın askeri harcamaları toplam hükümet harcamalarının yüzde 16’sını oluştururken, askeri yükü (askeri harcamaların gayri safi yurtiçi hasılaya (GSYH) oranı) yüzde 5,9 oldu.
Ukrayna ise, yüzde 51’lik bir harcama artışıyla 64,8 milyar dolara ulaşarak 2023 yılında en fazla harcama yapan sekizinci ülke oldu. Bu da Ukrayna’ya yüzde 37’lik bir askeri yük getirmiş ve toplam hükümet harcamalarının yüzde 58’ini temsil etmiş durumda.
Ukrayna’nın 2023 yılındaki askeri harcamaları Rusya’nınkinin yüzde 59’u kadardı. Bununla birlikte Ukrayna yıl içinde 25,4 milyar doları ABD’den olmak üzere en az 35 milyar dolar askeri yardım almıştır. Bu yardım ve Ukrayna’nın kendi askeri harcamaları bir araya geldiğinde Rusya’nın harcamalarının yaklaşık yüzde 91’ine denk geliyordu.
ABD Açık Ara Birinci Ama Avrupa Onu Takip Etmeye Karar Verdi
ABD NATO’nun en büyük harcama yapan ülkesi olmaya devam ediyor ancak Avrupalı üyeler de silahlanma harcamalarında payını arttırıyor.
2023 yılında 31 NATO üyesi 1341 milyar dolar ile dünyadaki askeri harcamaların yüzde 55’ini gerçekleştirmiştir. ABD’nin askeri harcamaları yüzde 2,3 artarak 2023 yılında 916 milyar dolara ulaşmış ve toplam NATO askeri harcamalarının yüzde 68’ini temsil etmiştir. 2023 yılında Avrupalı NATO üyelerinin çoğu askeri harcamalarını artırmıştır. NATO toplamı içindeki toplam payları son on yılın en yüksek seviyesi olan %28’e ulaşmıştır. Kalan yüzde 4’lük pay ise Kanada ve Türkiye’den geldi.
SIPRI Askeri Harcamalar ve Silah Üretimi Programı Araştırmacısı Lorenzo Scarazzato, “Ukrayna’da son iki yıldır devam eden savaş NATO’nun Avrupalı üyeleri için güvenlik görünümünü temelden değiştirdi. Tehdit algılamalarındaki bu değişim, GSYİH’nın giderek artan bir kısmının askeri harcamalara yönlendirilmesi ve NATO’nun yüzde 2’lik hedefinin ulaşılması gereken bir eşikten ziyade bir taban çizgisi olarak görülmesi şeklinde yansımaktadır.” dedi.
NATO üyelerinin GSYİH’nin yüzde 2’sini askeri harcamalara ayırma hedefini resmen taahhüt etmelerinden on yıl sonra, 31 NATO üyesinden 11’i 2023 yılında bu seviyeye ulaşmış veya bu seviyeyi aşmıştır.Bir diğer hedef olan askeri harcamaların en az yüzde 20’sinin ‘teçhizat harcamalarına’ yönlendirilmesi hedefi ise 2014 yılında 7 iken 2023 yılında 28 NATO üyesi tarafından karşılanmıştır. (Kaynak: Stockholm Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü –SIPRI)